"Paramı Türk Lirası'nda mı saklamalıyım, yoksa dolara ya da euroya mı geçmeliyim?" Bu soru, Türkiye'deki pek çok tasarruf sahibinin zihnini meşgul etmeye devam ediyor. Dünya Gazetesi yazarı ve Ekonomist Ömer Gencal, 2008'deki küresel krizi konu alan "Margin Call" filminin çarpıcı bir benzetmesini kullanarak bu karmaşık soruya yeni bir perspektif sunuyor ve yatırımcıların dikkat etmesi gereken önemli bir finansal oranı gündeme getiriyor: Carry-to-Risk.
Gencal, "Margin Call" filminin yalnızca bir ekonomik çöküşü değil, aynı zamanda bir finansal oranın çöküşünü de gözler önüne serdiğini ifade ediyor. Film, bir yatırım bankasının görünüşte risksiz olan türev ürünlerden elde ettiği sürekli gelir akışının (carry) gerçekte büyük bir oynaklık barındırdığını gösteriyor. Gizli olan bu riskin, nihayetinde tüm kazançları yok edeceğini hatırlatıyor. Peki, bu senaryonun Türkiye ekonomisi ve Türk Lirası'nın geleceği ile ne ilişkisi var?
CARRY TRADE VE CARRY-TO-RİSK ORANI NEDİR?
Ekonomist Gencal'a göre, finansal yatırımcılar, özellikle gelişen piyasa kurlarında "carry trade" adı verilen bir strateji ile kazanç elde etmeye çalışıyorlar. Bu strateji, en basit haliyle, yüksek faiz getiren bir para biriminden (örneğin Türk Lirası) borç alarak, bu parayı düşük faizli bir para birimi (örneğin ABD Doları veya Euro) aracılığıyla finanse edebilmek anlamına geliyor. Böylelikle, iki para birimi arasındaki faiz farkınden yararlanarak kâr sağlamayı hedefliyorlar.
Bu stratejinin ne kadar çekici ve sürdürülebilir olduğunu belirleyen temel gösterge ise "Carry-to-Risk" oranıdır. Formülü oldukça basit:
CARRY-TO-RİSK ORANI = BEKLENEN GETİRİ / OYNAKLIK (VOLATİLİTE)
Bu oran neden bu denli önemli? Ömer Gencal şu şekilde açıklıyor: "Yüksek faiz ve düşük oynaklık bir araya geldiğinde, bu oran artış gösterir ve yatırımcı için çekici bir tablo oluşur. Ancak, eğer faiz getirisi sabitken oynaklık yükselirse, oran düşer. Tıpkı Margin Call filmindeki gibi, ilk bakışta kazançlı görünen pozisyon, bir anda kaygan bir zemine dönüşebilir." Gencal, bu durumun özellikle politik ve rejim değişikliklerinin yaşandığı zamanlarda oranların yorumlanması açısından büyük bir öneme sahip olduğunu ve yakın dönemde, örneğin 19 Mart 2025'teki gelişmelerin bu konuda dikkate değer olduğunu vurguluyor.
USD/TRY CARRY-TO-RİSK GRAFİĞİ: TL'NİN TARİHSEL SEYRİ VE ÇIKARILAN DERSLER
Gencal, Bloomberg verileri üzerinden oluşturulan Türk Lirası Carry-to-Risk endeksinin (TRYC2R) 1990 yılından 2025 yılına kadar uzanan analizini yaparak önemli bulgulara ulaşıyor:
1990–2001: Yüksek Getiri, Yüksek Risk – Dengesiz Oranlar: Bu süreçte, 2001 krizine kadar TL faizleri oldukça yüksek olmasına rağmen, oynaklık da en üst seviyedeydi. Bu durum, oranı arada bir negatif seviyelere kadar çeken bir dengesizlik yaratıyordu.
2003–2020: Göreli İstikrar – Carry Trade’in Altın Dönemi: AKP'nin ilk iktidarındaki dönem ve küresel likidite bolluğu, TL faizlerinin cazibeli kalmasına neden oldu, oynaklık ise kontrol altındaydı. Carry-to-risk oranı bu süreçte ortalama 1.5-2.0 seviyelerinde seyretti ve yatırımcılar Türk Lirası üzerinden kayda değer kazançlar elde etti.
2021–2023: Politik Müdahale ve Oranın Çöküşü: Enflasyonun tırmanışa geçmesi ve kur üzerindeki baskılara rağmen, faizlerin sürekli düşürülmesi politikası, oynaklığın artmasına yol açtı. Temmuz 2023 itibarıyla oran, -0.31 ile tarihinin en düşük seviyesine indi. Gencal'a göre bu durum, yatırımcılar için "Getiri yok, risk sonsuz" anlamına geliyordu.
2024–2025: Rasyonelleşme Arayışı ve Oranın Denge Bulması: Yeni ekonomik yönetimin göreve gelmesiyle birlikte faiz oranları artırıldı ve enflasyon beklentileri kısmen kontrol altına alınmaya çalışıldı. USD/TRY paritesinde oynaklık azalırken "carry" tekrar değer kazanmaya başladı. Gencal, son verilerin 2.61 olduğunu belirtiyor ve bu oranın, yatırımcıların yeniden TL pozisyonu açmaya yönelik eğilimde olduklarının bir göstergesi olabileceğine dikkat çekiyor.
"MARGİN CALL" GÖLGESİNDE TAŞINAN RİSK: TL YATIRIMCILARI NEYİ DİKKATE ALMALI?
Ömer Gencal, Türkiye'nin maruz kaldığı dönemsel carry krizlerinde asıl sorun, "Margin Call" filminde olduğu gibi, carries'in çekiciliğine kapılıp riskin göz ardı edilmesi olduğunu vurguluyor. Yüksek nominal faizlerin, siyasi söylemlerle birleşerek bir "güvenli getiri" yanılsaması oluşturduğunu ancak oynaklık arttığında gerçeğin su yüzüne çıktığını belirtiyor: Taşınan risk, getirileri tüketiyor ve oran eksiye düşüyor.
Ekonomist, bu durumu tersten değerlendirmenin de mümkün olduğunu ifade ediyor: "Carry yüksek diye düşünenler, işlerin her zaman yolunda gideceğini düşünerek döviz faizi ucuz olduğuna kanaat getirip TL borçlanmayı akıllarına bile getirmediler; fakat risklerin su yüzüne çıkması ve volatilitenin patlaması durumunda beklentilerinin hayal olduğunu anladılar." Burada, özellikle TL'nin yüksek faizine kapılarak, kur riski ve oynaklığı hesaba katmadan hareket edenler için önemli bir uyarı söz konusu.
ORANLAR YALAN SÖYLEMEZ, ANCAK TOPLUM BEDEL ÖDEYEBİLİR
Peki, TL mi yoksa döviz mi tercih edilmeli diye tartışılan güncel Carry-to-Risk oranı olan 2.61 ne anlama geliyor? Bu oran, TL'nin cazip bir yatırım aracı sunduğunu mu gösteriyor? Gencal, orandaki artışın piyasalarda rasyonelleşme yönünde bir işaret olabileceğini ancak yatırım kararları alırken tüm resmi görmenin önem taşıdığını vurguluyor.
Daha da önemlisi, Gencal kritik bir noktayı işaret ediyor: "Riski artıran unsurlar ile oranın yükselmesi gerekiyorsa, bu bedeli ne yazık ki toplum üstlenmektedir." Yani, yüksek faiz ve artan carry-to-risk oranı, risklerin dengelenmesine yönelik bir yanıt olarak ortaya çıkıyorsa, bunun maliyetinin geniş kesimlere yansıyabileceği anlamına gelir.
Sonuç olarak, Ekonomist Ömer Gencal, yatırımcılara yalnızca nominal faiz oranlarına değil, bu getirilerin ne tür risklerle elde edildiğine odaklanmalarını öneriyor. Carry-to-Risk oranı, bu açıdan önemli bir rehberlik sağlıyor. Tıpkı "Margin Call" filmindeki analistin yaptığı gibi, bir adım geri çekilip tüm tabloyu değerlendirmek, görünmeyen risk sinyallerini işitmek ve "fırtına gelmeden önce şemsiyenin ne denli sağlam olduğunu" sorgulamak, TL mi yoksa döviz mi tercihinin belirlenmesinde hayati öneme sahip. Unutmayın ki, bir şeyin sürekli kazandırması, onun her zaman güvenilir olduğu anlamına gelmez.
Amerika ve Avrupa'yı Eskişehir'deki o dev rezerv mi kurtaracak? Dünyada büyük kriz: Milyarlarca dolar değerinde
Yatırımda ne altın ne de dolar… Yatırımını ona yapan yaşadı: Altın fiyatlarını da solladı geçti
